מפתה להתבונן בזמן באמצעות יחידות מדידה של שניות, דקות, שעות, לפני ואחרי 7 באוקטובר 2023. הרגעים מתחברים למקומות, מצמידים זיכרונות כמו דגלונים על מפה, שאיש אינו מעז לשכוח אל מול האלימות, הסבל והכאב העמוק. איך ניתן יהיה לקום מתוך תהום החושך? אילו בני אדם נהיה? איזו חברה ניצור? מה טומן בחובו העתיד? על אילו ערכים נגדל את ילדינו? ומהיכן שואבים את הכוח לקום מחדש ולבנות בית בעולם כזה?
"יש מישהו בבית?", היא שאלה המערערת על ההנחה, ש"בית" הוא אתר יציב של שייכות, ייצוג של מחסה, מקלט וביטחון, של שלום ושל זהות, מקום המגן על יושביו. הגבולות התוחמים את המרחב היומיומי הזה ננטשו, ועתה הם מטושטשים יותר מתמיד. השקט המוכר מופר על ידי אלמנטים של כאוס וחוסר ביטחון, על ידי חוויה של שיבוש הנורמליות. ה"בית" הפך טראומטי יותר משהוא מנחם.
התערוכה ?ANYBODY HOME המוצגת במסגרת הביאנלה הים-תיכונית החמישית, מגיבה למציאות היום ובוחנת נושאים הנוגעים בבית, באובדן, בכאב, בגעגוע ובתקווה, תוך חיפוש אחר משמעות בעולם אלים ואכזר. העבודות מזמינות את הצופה לחשוב על חוויות הניתוק הרגשי, על חוסר האונים והמצוקה, ולהזכיר את חשיבות העזרה, האמפתיה וההבנה בתוך כאוס החיים. יצירות אמנות הן ביטוי לרוח האדם ולכוחה של האמנות להפיח תקווה גם ברגעים קשים, בצל מלחמה; לחזק ולרפא, להוות משענת ומזור לרוח ולנשמה, לספק אנושיות, תקווה, סולידריות וחוסן חברתי במרחבים פתוחים ובטוחים להתכנסות, לשיתוף בצער, לשיח כן ולשאיפה לעתיד טוב יותר ושליו.
הביאנלה הים-תיכונית נוסדה בשנת 2010 כמודל לשיתוף פעולה רב-תרבותי ולדו-שיח בין השקפות מגוונות של קהילות ושל קבוצות שונות במזרח התיכון ובארצות הים-התיכון. חזון הביאנלה הוא לקדם שלום באמצעות פעילות אמנותית לשם בניית אמון הדדי באזור, זאת על ידי קידום שיתוף פעולה, המבוסס על שוויון ועל הדדיות; להביא גישה חדשה לאזור באמצעות פעילות אמנותית מתוך תקווה ליצור בסיס לדיאלוג אנושי וקיום בצוותא – רב-קיום – בין קהילות החיות עדיין בסכסוך ומבקשות לקדם חינוך לשלום, לסובלנות ולאי אלימות.
הביאנלה שמה לה למטרה לגשר על פערים בתפישת האחר ולעודד גיוון תרבותי על מנת ליצור סביבה, שבה יחידים וקבוצות חולקים ערכים משותפים ומתקיימים בשלום. באמצעות הפניית זרקור ליצירה אמנותית ולרגשות אנושיים אוניברסליים, המבוססים על חזון לעתיד משותף ועל כבוד אנושי אנו מקווים לעקוף את הפוליטיקה ואת המחלוקות האזוריות, בשאיפה לייצר עתיד טוב יותר לחיים בצוותא.
הביאנלה הים-תיכונית מציעה במה חלופית, המדגישה את התהליכים המקומיים הנוצרים באזור, ומעצימה את השפעתם התרבותית באמצעות אמנות המכוונת לקהילה, מגשרת בין תרבויות, יוצאת מבין כותלי המוזיאון, משתלבת בעיר והופכת אותה למוזיאון. הביאנלה תשמש מקום להעלאת סוגיות שונות, ביניהן: כיצד להשיב את האמנות לחברה? מהי הרלוונטיות של האמנות בחברה בעת הנוכחית? כיצד בא לידי ביטוי תפקידה של האמנות כגשר בין תרבויות?
התערוכה ANYBODY HOME? המוצגת בעיר חיפה, היא חלקה השני של הביאנלה החמישית. חלקה הראשון "I am another you, you are another me", התקיים השנה לראשונה מחוץ לישראל, באיסטנבול, וכך מממש את חזון הביאנלה לשיח בין-תרבותי באגן הים-התיכון.
אביטל בר-שי ובלו סימיון פיינרו, אוצרי הביאנלה
هل يوجد أحد في البيت؟
من المغري التأمل في الوقت من خلال وحدات قياس الثواني والدقائق والساعات، قبل وبعد السابع من أكتوبر 2023. اللحظات ترتبط بالأماكن، تُثبت الذكريات كأعلام على خريطة، لا يجرؤ أحد على نسيانها في مواجهة العنف والمعاناة والألم العميق. كيف يُمكن النهوض من هوة الظلام؟ أي نوع من البشر سنصبح؟ أي مجتمع سنخلق؟ ماذا يحمل المستقبل؟ على أي قيم سنربي أطفالنا؟ ومن أين نستمد القوة للنهوض مجددًا وبناء بيتاً في عالم كهذا؟
"هل يوجد أحد في البيت؟"، سؤال يتحدى الافتراض بأن "البيت" هو مكان ثابت للانتماء، رمز للمأوى والملجأ والأمن، والسلام والهوية، ومكان يحمي سكانه. الحدود التي كانت تتاخم هذا الحيز اليومي تُركت، وهي الآن أكثر غموضاً من أي وقت مضى. يُخترق الهدوء المألوف بعناصر الفوضى وعدم الأمان، وذلك من خلال تجربة تشويش الحياة الطبيعية. "البيت" أصبح مكاناً يُثير الصدمة أكثر من أن يُوفر الراحة.
المعرض "هل هناك أحد في البيت؟"، الذي يُعرض ضمن بينالي البحر الأبيض المتوسط الخامس، يستجيب لواقع اليوم ويستقصي موضوعات تتعلق بالبيت، الفقدان، الألم، الحنين، والأمل، في مسعى لاكتشاف معنى في عالم قاسٍ ووحشي. تُدعو الأعمال الفنية المشاهدين إلى التفكير في تجارب الانفصال العاطفي، العجز، والمعاناة، مُذكرةً بأهمية المساعدة، التعاطف، والفهم في فوضى الحياة. هذه الأعمال هي تعبير عن روح الإنسانية وقدرة الفن على بث الأمل حتى في أشد الأوقات صعوبة، وخاصة في زمن الحرب؛ فهي تُعزز القوة وتُسهم في الشفاء، وتكون عوناً وبلسماً للروح والنفس، مُوفرةً الإنسانية، الأمل، التضامن، والمرونة الاجتماعية في الأماكن المفتوحة والآمنة للتجمع، لمشاركة الأحزان، للحوار الصادق، والسعي نحو مستقبل أفضل وأكثر سلاماً.
تأسس بينالي البحر الأبيض المتوسط في عام 2010 كنموذج للتعاون متعدد الثقافات والحوار بين وجهات نظر متنوعة بين الجماعات والمجموعات المختلفة في الشرق الأوسط ودول البحر الأبيض المتوسط. الرؤية الأساسية للبينالي هي تعزيز السلام من خلال النشاط الفني لبناء الثقة المتبادلة في المنطقة، وذلك بتشجيع التعاون القائم على المساواة والتبادلية. يهدف البينالي إلى جلب نهج جديد للمنطقة من خلال النشاط الفني، في أمل خلق أساس للحوار الإنساني والتعايش المشترك - التعايش المتعدد - بين الجماعات التي لا تزال تعيش في صراع وتسعى لتعزيز التربية من أجل السلام، التسامح، ونبذ العنف. يسعى البينالي إلى ردم الفجوات في تصور الآخر وتشجيع التنوع الثقافي، من أجل خلق بيئة تتشارك فيها الأفراد والمجموعات قيماً مشتركة وتعيش في سلام. ومن خلال تسليط الضوء على الإبداع الفني والمشاعر الإنسانية العالمية، المبنية على رؤية لمستقبل مشترك واحترام الكرامة الإنسانية، نأمل أن نتجاوز السياسة والنزاعات الإقليمية، بسعي لخلق مستقبل أفضل للحياة المشتركة. يقدم بينالي البحر الأبيض المتوسط منصة بديلة، تُسلط الضوء على العمليات المحلية الحاصلة في المنطقة، وتعمل على تعزيز تأثيرها الثقافي من خلال الفن الموجه نحو المجتمع. يتطلع البينالي إلى ربط الثقافات المختلفة، ويتخطى حدود جدران المتاحف، متحولاً إلى جزء من المدينة ومحولاً إياها إلى متحف حي. يُعد البينالي مكانًا لطرح ومناقشة مجموعة متنوعة من القضايا، مثل: كيفية إعادة الفن إلى المجتمع، أهمية الفن في المجتمع اليوم، وكيف يمكن للفن أن يكون جسرًا يربط بين الثقافات المتنوعة. المعرض "هل يوجد أحد في البيت؟"، المقام في مدينة حيفا، يشكل الجزء الثاني من بينالي البحر الأبيض المتوسط الخامس للأعوام 2023-2024. أما الجزء الأول من البينالي، فقد أُقيم هذا العام للمرة الأولى خارج إسرائيل، في إسطنبول، تحت عنوان "أنا أنت آخر، أنت أنا الآخر"، لتحقيق رؤية البينالي في تعزيز الحوار بين الثقافات في حوض البحر الأبيض المتوسط.
أفيتال بار-شاي وبلو سيميون فينيرو، مشرفا البينالي